Vergeten gevels

Auteur: Ronald Wilfred Jansen
9 Oktober 2018

Globaal overzicht van panden in het centrum van Hoogeveen, die geen monumentenstatus hebben, maar gezien hun architectonisch en historisch belang en vanwege hun bewonersgeschiedenis, behouden zouden moeten blijven.

Over het algemeen gaat de aandacht in Hoogeveen uit naar veelal grotere panden, die op een monumentenlijst van de gemeente, provincie of rijk staan, zoals de Rijksmonumenten van de Hervormde Kerk (Grote Kerk) aan de Grote Kerkstraat 40 en ’t Olde Schippershuus aan de Hoofdstraat 254. Dit zijn ook belangwekkende gebouwen, maar wie goed kijkt, ziet in Hoogeveen ook oude gevels van panden die niet op een monumentenlijst staan. Daaronder veelal particuliere woningen, kleinere gebouwtjes en gevels, verborgen in steegjes. Van deze gevelpanden gaat hierbij een kort overzicht, zonder de pretentie te hebben dat dit compleet is.

Ik heb mij hierbij geconcentreerd op het centrum van Hoogeveen. Dat betekent dat bijvoorbeeld het Dronken Dorp, een huizencomplex ontworpen door architect Hans Morshuis (1929-2017), in het overzicht ontbreekt, hoewel dit vanuit architectonisch oogpunt van groot belang is. Ik beperk me ook tot een globaal overzicht, omdat mijn voornemen om van elk getraceerd pand een uitgebreide bewonersgeschiedenis te schrijven een te ambitieus plan bleek te zijn. Wel heb ik van het hoekpand aan de Alteveerstraat 2 en de dubbelwoning aan de Alteveerstraat 90-92 een bewonersgeschiedenis geschreven. Daarin zijn interessante gegevens over de ontstaansgeschiedenis, de bouw, de inrichting, het exterieur en de (voormalige) bewoners vermeld.

Ook de veranderende functie van de gebouwen in een veranderende omgeving is erg boeiend.

De selectie van (oude) panden is gebaseerd op mijn beperkte kennis over architectuur (geschiedenis), maar ik heb wel enige ervaring opgedaan met het onderzoek naar oude panden. Zo geeft het aanzien van panden mij een indruk van de bouwperiode en van de authenticiteit van de gevel. Ook heb ik enkele schriftelijke bronnen doorgenomen, zoals de aandachtslijst van Albert Metselaar uit 2010. Enkele zaken die hierop staan, zoals het keramiek van Winkelcentrum De Nije Nering, zijn al aan de slopershamer ten prooi gevallen.

Niet alleen oude panden zijn de moeite waard om behouden te blijven, maar ook recentere panden, die interessant zijn qua architectuur. Zo is het keramiek aan de buitengevel van de Johannes Calvijnschool aan de Beukemastraat uit de periode van de Wederopbouw nog bewaard gebleven. Dat geldt ook voor het baksteenmozaïek bij de ingang van het SWW aan het Beukemaplein, dat overigens aan verval onderhevig is. En aan de Van Limburg Stirumstraat 24 staat een ‘Amerikaanse woning’ uit 1955, naar een ontwerp van de Hoogeveense architecten Ter Veld en Hoogstra.

Ondanks hun belangrijkheid leiden veel (oude) panden in Hoogeveen een sluimerend bestaan en staan niet op een monumentenlijst. Dat is jammer. Want er is van deze panden ook weinig bekend over de architectuur, de architect, het gebruik en de bewonersgeschiedenis. Zo zat in er in het pand aan Het Haagje 156, uit 1935, een fabriekshal van het bekende textielgeslacht Menko uit Twente. Interessant in dit verband is ook de woning aan de Blankenslaan-West 77, die in 1930 gebouwd werd in een zakelijk – expressionistische stijl. Nog meer interessante zaken zijn bijvoorbeeld de poort uit 1927 tussen de nummers 86 en 88 van de Grote Kerkstraat, die uniek is. Het baarhuisje op de algemene begraafplaats stamt uit 1874. Dat heeft ook Vincent van Gogh gezien, toen hij in 1883 in Hoogeveen getuige was van een begrafenis aldaar. Ondanks zijn ouderdom staat dit baarhuisje op geen enkele monumentenlijst vermeld. Op de begraafplaats ontbreekt helaas voor de bezoeker ook elke historische achtergrondinformatie.

De gevelsteen uit 1935 aan het Haagje 154 herinnert aan Meta Afie Fictorie (1929 – 2010).

En wie goed kijkt, ziet ook details, zoals ornamenten en beeldjes op enkele oude gevels.

Ik hoop dat mijn summiere inventarisatie helpt om deze panden te behouden voor het nageslacht. Verder onderzoek zal nadere details opleveren, ook over de bewonersgeschiedenis. Het is voor mij teveel werk om dit voor elk pand gedetailleerd en afzonderlijk te doen. Bij elk pand heb ik wel een bouwjaar vermeld, dat meestal gebaseerd is op kadastergegevens op internet. Deze zijn niet 100 procent betrouwbaar. Nader onderzoek met behulp van bouwdossiers en dergelijke zal meer duidelijkheid geven, ook over eventuele verbouwingen.

Ik heb de indruk, dat vooral Rijksmonumenten de beste garantie bieden voor behoud. Op gemeentelijk niveau is het monumentenbeleid chaotisch. Er ontbreken continuïteit en duidelijke criteria. Geldelijke motieven leiden al snel tot afbraak voor nieuwbouw. Typerend is, dat er meerdere lijsten met monumenten bij de gemeente Hoogeveen circuleren. Sinds 2016 heeft Hoogeveen geen officiële gemeentelijke monumentenlijst meer. De status van provinciaal monument biedt ook geen absolute zekerheid. In ieder geval biedt het minder garanties dan de status van Rijksmonument. Zo werd de gymzaal Park Dwingeland na een brand in 2013 niet herbouwd, omdat de gemeente er nieuwbouwplannen had, terwijl het gebouw de status van provinciaal monument had. Ondanks herinneringen hieraan staat de gymzaal anno 2018 nog steeds als provinciaal monument op de website van monumentenzorg, Een teken dat er weinig aandacht is voor actualisatie.

Nieuwbouw leidde o.m. tot de afbraak van het huizencomplex aan het Kaaplaantje. Het moest plaats maken voor parkeergarage De Kaap en een woonzorg complex van het Jannes van der Sleedenhuis.

Al eerder gaf de gemeente een sloopvergunning af voor het politiebureau, inclusief het keramiek, aan Het Haagje 83. Dit was wel onder de aandacht van de gemeente gebracht.

Het Roelof van Echtencollege aan de Julianastraat is in 2018 gesloopt. Ik hoop echter dat het bakstenen mozaïek voor het nageslacht bewaard zal blijven. Dit mozaïek werd in 1961 gemaakt door de Franse kunstenaar René Karrer (1927-2013) naar aanleiding van het 40-jarig jubileum van het toenmalige Christelijk Lyceum.

Men kan niet alles behouden, maar een goede inventarisatie zal het behoud van monumenten ten goede komen. Dat komt het aanzien van Hoogeveen ten goede en houdt haar unieke geschiedenis levend.

Geraadpleegde bronnen:

https://www.dbnl.org/tekst/sten009monu07_01/sten009monu07_01_0049.php

http://members.home.nl/albertmetselaar/aandachtlijst.pdf

http://rijksmonumenten.nl/monumenten/alle-rijksmonumenten/Hoogeveen/

https://www.provincialemonumentendrenthe.nl/?s=Hoogeveen

https://erfgoedstem.nl/gemeente-hoogeveen-verwaarloost-eigen-monumentale-panden-mazen-monumentenwet/

Het overzicht van de ‘Vergeten gevels’ vind je hieronder. Hierbij is gekozen voor miniatuurfoto’s. In een video-presentatie zie je de foto’s in een groter formaat.

Vergeten gevels

Alteveerstraat 2, Hoogeveen, 1937

Het pand vertoont trekken van de Amsterdamse School, getuige onder meer de plastische gevels. Gebouwd naar een ontwerp van de bekende gemeentearchitect R. (Roelof Gerrits) ter Stege G.W.zn. (geboren 1890, Het Schut). Op de begane grond is de baksteenstructuur helaas niet meer goed zichtbaar.

Alteveerstraat 70, Hoogeveen, 1895

Aan de gevel het Wapen van Nederland met de spreuk: Je maintiendrai (Ik zal handhaven).

Alleen de in 1916 gebouwde fabriekspijp van de Coöperatieve Zuivelfabriek (nu: DOC KAAS), in de volksmond melk- of boterfabriek (botterfabriek) geheten, heeft een monumentenstatus (Provinciaal Monument). Mogelijk is het gebouw geschikt om er in de (nabije) toekomst een groot museum, waarin de geschiedenis van Hoogeveen belicht wordt, in te vestigen.

Alteveerstraat 90-96, 1915

DOC KAAS is van plan haar vestiging aan de Alteveerstraat op termijn te sluiten. Dat kan gevolgen hebben voor het behoud van de (huur)woningen aan de Alteveerstraat 90 en 92, die eigendom zijn van het bedrijf. De Alteveerstraat wordt tegenwoordig gedomineerd door hoogbouw.

Armenwerkhuispad 50-54, Hoogeveen, 2006

Woningen liggen aan een ruim binnenplein, dat door leveranciers wordt gebruikt om winkels te bevoorraden. Het gebouw met de ronde ramen is een appartementencomplex.

Bentinckslaan 107, Hoogeveen, 1935

Westzijde gevel van het pand met schoorsteen van de voormalige overhemdenfabriek. Nu is Promens Care, locatie Zuidwester, in het gebouw gehuisvest. Men kan hier onder meer terecht voor het maken van kopieën. Door herbestemming blijven dergelijke panden bewaard voor het nageslacht. Het gebouw is bereikbaar via een pleintje. Het is vanaf de openbare weg (Bentinckslaan) niet goed zichtbaar.

Bentinckslaan 107, Hoogeveen, 1935

Rond raam, zoals dat nog gebruikelijk was aan eind van de 19^e /begin van de 20^e eeuw.

Bentinckslaan 107, Hoogeveen, 1935

Hoofdingang van het reprocentrum van Cosis, locatie Zuidwester

Bentinckslaan 107, Hoogeveen, 1935

Gang, die leidt naar een plein aan de Linthorst Homanstraat.

Bentinckslaan 11, Hoogeveen, 1929

Veel woningen aan de Bentinckslaan zijn begin 20^e eeuw gebouwd en hebben veelal nog een authentiek exterieur.

Bentinckslaan 13, Hoogeveen, 1934

Vrijstaande woning nabij Park Dwingeland, toepasselijk genaamd ‘Parkzicht’.

Bentinckslaan 16, Hoogeveen, 1927

Emke is mogelijk een verwijzing naar een Nederlandse meisjesnaam en betekent “groot, geweldig”.

Bentinckslaan 18, Hoogeveen, 1927

In deze villa, nabij Park Dwingeland, woonde de bekende huisarts P. Kooiman, die in 1959 op 67-jarige leeftijd stierf.

Bentinckslaan 18, Hoogeveen, 1927

Blik vanaf Park Dwingeland.

Bentinckslaan 72-76, Hoogeveen, 1931

Beukemaplein 64, Hoogeveen, 1973

Aangetaste baksteenmozaïek bij de ingang van SWW.

Beukemastraat 44, Hoogeveen

Keramiek aan de buitengevel van de Johannes Calvijnschool.

Blankenslaan- West 77, Hoogeveen, 1930

Huis in zakelijk – expressionistische stijl.

Blankenslaan- West 87, Hoogeveen, 1933

Blankenslaan-West 12, Hoogeveen, 1914

Het huis staat naast een transformatorhuisje. Het ligt wat geïsoleerd in de omgeving, tussen de nieuwere woningen.

Brinkstraat 16, Hoogeveen, 1914

Brinkstraat 18, Hoogeveen, 1930

Brinkstraat 19, Hoogeveen, 1903

Brinkstraat 24, Hoogeveen, 1915

In 1983 was tandarts W.J. Willenborg hier gevestigd.

Brinkstraat 25-27, Hoogeveen, 1924

Brinkstraat 28, Hoogeveen, 1933

Emmastraat 2, Hoogeveen, 1930

Griendtsveenweg, Hoogeveen, 1953

Transformatorhuisje op leegstaand terrein. Hier waren ooit belangrijke industrieën gevestigd, zoals Aluminiumfabriek ‘Hoogeveen’ en Magirus Deutz.

Grote Kerkstraat 1, Hoogeveen, 1932

Op de hoek met de Heerestraat (nu: Hoofdstraat) was de kledingzaak van F.H. Sterken gevestigd.

Grote Kerkstraat 52, Hoogeveen, 1930

Oprichtingssteen onder aan de deurportiek.In 1992 was hier Sound House gevestigd.

Griendtsveenweg, Hoogeveen, 1953

Transformatorhuisje op leegstaand terrein. Hier waren ooit belangrijke industrieën gevestigd, zoals Aluminiumfabriek ‘Hoogeveen’ en Magirus Deutz.

Grote Kerkstraat 86- 88, 1927

Poort met gevelsteen uit 1927 tussen de nummers 86 en 88 van de Grote Kerkstraat

Grote Kerkstraat 106, Hoogeveen, 1910

Grote Kerkstraat 118, 116, 114, 1910

Grote Kerkstraat 120, Hoogeveen, 1910

Herman Bavinckstraat 1, Hoogeveen, 1963

Rooms Katholieke Basisschool Prof. Titus Brandsma

Het Haagje 154, Hoogeveen, 1935

De gevelsteen uit 1935 aan het Haagje 154, die herinnert aan Meta Afie Fictorie (1929 – 2010).

Het Haagje 156, Hoogeveen, 1935

Voormalige fabriekshal van het bekende textielgeslacht Menko uit Twente. Vanaf de openbare weg valt dit gebouw niet op.

Het Haagje 167, Hoogeveen, 1931

Het Haagje 36, Hoogeveen, 1904

Het Haagje 36-40, 1904

Hoofdstaat 43, Hoogeveen, 1920

Hoofdstraat 110, Hoogeveen, 1884

Fragment van de zijgevel. Hier was ooit Hotel Luinge gevestigd, dat in 1884 werd gebouwd.

Hoofdstraat 166, Hoogeveen, 1934

Hoofdstraat 167, Hoogeveen, 1911

Foto gemaakt vanaf het appartement aan de achterzijde van het voormalige postkantoor.

Met dank voor de medewerking aan de medewerkers van Intersport Jan Bols

Hoofdstraat 167, Hoogeveen, 1911

Hoofdstraat 169, Hoogeveen, 1900

In 1946 was Stoomtabaksfabriek Fa. J. Pet hier gevestigd.

Hoofdstraat 170, Hoogeveen, 1958

In 1978 was hier de afdeling Personeelszaken van ‘De Bijenkorf’ gevestigd.

Hoofdstraat 172-178, Hoogeveen, 1955

Hoofdstraat 206, Hoogeveen, 1930

Hoofdstraat 223, Hoogeveen, 1936

Kruidenierswinkel van K.C. Sterken was hier in 1936 gevestigd.

Hoofdstraat 34-36, Hoogeveen, 1920

In 1966 was Restaurant Blaauw op nummer 34 gevestigd en in 1931 was het pand in gebruik door boekhandel J. Stoter

Hoofdstraat 58, Hoogeveen, 1900

In 1988 was dit de thuisbasis van grill-restaurant Balkan.

Hoofdstraat 7, Hoogeveen,

Gezicht vanaf het Museumlaantje.

Hoofdstraat 7, Hoogeveen,

Hoofdstraat 77-81, Hoogeveen, 1920

In 1977 was apotheek Lunsing op nummer 77 gevestigd.

Hoofdstraat 98, Hoogeveen, 1920

Industrieweg 2, Hoogeveen, 1962

Zijgevel met ronde en vierkante reliëfstenen van de brandweerkazerne aan de Brinkstraat. In 1962 liet de gemeente een nieuwe brandweerkazerne bouwen. Op deze plek stond in 1908 een ander gebouw, namelijk de remise van de Eerste Drentsche Stoomtramwegmaatschappij (EDS).

Jonkheer de Jongestraat 44, Hoogeveen, 1956

De woning lag er wat verloren bij toen de omgeving op de schop ging.

Julianastraat 32, Hoogeveen, 1930

Julianastraat 9, Hoogeveen, 1930

Klaas de Raadstraat 6, 1958

Juliana van Stolberg school.

Notaris Mulderstraat, Hoogeveen, 1930

Transformatorhuisje in Park Dwingeland

Oranjestraat 30, Hoogeveen, 1930

In het gebied tussen de Willemskade en de Grote Kerkstraat liet de Bouwvereniging Hoogeveen tussen 1914 en 1920 de Oranjebuurt bouwen. Dit gebeurde naar een stedenbouwkundig ontwerp van gemeentearchitect Jan Carmiggelt (1854-1930). De karakteristieke architectuur is goed bewaard gebleven.

Pesserstraat 10, Hoogeveen, 1920

Rond 1920 was het huis bereikbaar via een bruggetje over een sloot Toen bestond de openbare riolering nog niet. In 1978 was het kantoor van Otten en Vermaas B.V. hier gevestigd

Pesserstraat 11, Hoogeveen, 1932

Pesserstraat 13, Hoogeveen, 1939

Huis met zakelijk-expressionistische invloeden.

Pesserstraat 18, Hoogeveen, 1924

Pesserstraat 4-6, Hoogeveen, 1926

Pesserstraat 7, Hoogeveen, 1931

Rond 1930 gebouwd huis met parabooldak met expressionistische invloeden.

Pesserstraat 60, Hoogeveen, 1924

Prins Beatrixstraat 27, Hoogeveen, 1960

Tegenover het gemeentehuis.

Prins Bernhardstraat 10-12, Hoogeveen, 1948

Prins Hendrikstraat 22, Hoogeveen, 1931

Raadhuisplein 3, Hoogeveen, 1939

Dit is momenteel de thuisbasis van Radio Hoogeveen.

Schutstraat 2, Hoogeveen + 1800

Steeg tussen de Hoofdstraat 254 en de Schutstraat 2

Schutstraat 2, Hoogeveen, + 1800

Binnenhof, bereikbaar via een steeg tussen de Hoofdstraat 254 en Schutstraat 2

Schutstraat 2, Hoogeveen, + 1800

Schutstraat 2-6, Hoogeveen, 1907

Stationsstraat 10-12, Hoogeveen, 1909

Stationsstraat 14, Hoogeveen, 1924

Schutstraat 49, Hoogeveen, 1924

Schutstraat 114, Hoogeveen, 1938

Foto genomen vanaf de Van Limburg Stirumstraat

Schutstraat 177, Hoogeveen, 1928

Trompstraat 1, Hoogeveen, 1955

Voormalige Openbare Lagere School.

Trompstraat 1, Hoogeveen, 1955

Voormalige buurtschool, die vertimmerd is tot kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang ‘De Veenkabouter’.

Trompstraat 1, Hoogeveen, 1955

Op het grasveld werd veel gevoetbald door de leerlingen van de voormalige Openbare Lagere School “De Sloodse”.

Van Echtenstraat 10-14, Hoogeveen, 1935

Van Echtenstraat 16, Hoogeveen, 1930

Westelijke Zijgevel Van Echtenstraat 16 die bereikbaar is via de steeg tussen de Van Echtenstraat 14 en 16.

Van Echtenstraat 16, Hoogeveen, 1930

Steeg tussen Van Echtenstraat 14 en 16. Op het transformatorhuisje staat G.E.B. Deze afkorting staat voor: Gemeentelijk Elektriciteits Bedrijf in Hoogeveen.

Van Echtenstraat 39, Hoogeveen, 1907

Van Echtenstraat 47A, Hoogeveen, 1935

Van Limburg Stirumstraat 24, Hoogeveen, 1955

‘Amerikaanse woning’ uit 1955 naar een ontwerp van de Hoogeveense architecten Ter Veld en Hoogstra.

Van Limburg Stirumstraat 24, Hoogeveen, 1955

Van Limburg Stirumstraat 39, Hoogeveen, 1950

Van Limburg Stirumstraat 84, Hoogeveen, 1958

Foto genomen vanaf de Van der Helststraat.

Van Limburg Stirumstraat 84, Hoogeveen, 1958

Foto genomen vanaf de Van der Helststraat.

Van Nijenhovelaan, Hoogeveen, 1959

Wilhelminaplein 21-23, Hoogeveen, 1930

Wilhelminastraat 1, Hoogeveen, 1930

Wilhelminastraat 18 en 20, 1930

Wilhelminastraat 45, Hoogeveen

Willemskade 51, Hoogeveen, 1933

Zuiderweg 13, Hoogeveen, 1934

Zuiderweg, Hoogeveen, 1874

Het baarhuisje op de algemene begraafplaats stamt uit 1874. Vincent van Gogh heeft het gezien, toen hij in 1883 in Hoogeveen verbleef.

Naast het pand aan de Vos van Steenwijkstraat 36 (bouwjaar vermoedelijk tussen 1880 en 1910) staat nog een vergeten gevel. Hij is van steenhouwerij Broens. Het gebouw was vroeger onderdeel van de Kalkovens.